سیر تا پیاز آنالیز بها

آنالیز بها (تجزیه بها) چیست؟

آنالیز (Analysis) یا واکاوی، شکستن یک مجموعه به بخش‌های کوچک برای فهم بهتر آن است. آنالیز بها به تعیین بهای عوامل مختلف مورد نیاز جهت انجام یک فعالیت گفته می شود. به عنوان مثال فرض کنید شما می خواهید به همراه خانواده برای یک مسافرت دو روزه به شمال کشور سفر کنید. در این صورت شما به عنوان کسی که قرار است هزینه های سفر را تقبل و مدیریت کند، نیاز دارید تا بدانید که مجموع هزینه های این سفر برای شما چه مقدار می باشد. برای این منظور باید تک تک مراحل سفر را یادداشت و برای هر مرحله برنامه ریزی کنید. همچنین هزینه های هر مرحله را یادداشت کنید. باید بدانید با چه وسیله نقلیه ای به مسافرت می روید؟ آیا با اتومبیل شخصی می روید یا اتوبوس یا قطار؟ محل اقامت شما کجا خواهد بود؟ هتل، ویلای اجاره ای یا ویلای شخصی؟ وعده های غذایی را در کجا صرف خواهید کرد؟ کدام وعده را به رستوران می روید؟ کدام وعده را در طبیعت سپری خواهید کرد؟ آیا برای خرید به مراکز خرید خواهید رفت؟ برای تفریح به کجا می روید؟ آیا سوار جت اسکی یا شاتل خواهید شد؟ هزینه عوارض تردد در اتوبان را باید در نظر بگیرید و الی آخر. از جمع جبری تک تک هزینه ها شما به هزینه کل سفر دست خواهید یافت.

ا برنامه ریزی و نوشتن تمامی مراحل سفر همراه با پیش بینی هزینه های تقریبی آن، به کل هزینه تقریبی مورد نیاز برای رفتن به یک سفر دو روزه دست خواهید یافت. در حقیقت شما با این کار آنالیز هزینه های سفر را انجام داده اید.

به عنوان مثالی واضح تر اجازه دهید فرآیند عملیات تهیه و نصب کاشی های سرامیکی لعاب دار یا بدون لعاب روی سطوح افقی با سطح تا ۱۶ دسی متر مربع را به ازای هر متر مربع را بررسی کنیم. این عملیات شرح آیتم کد ردیف ۲۰۰۳۲۱ فهرست بهای ابنیه سال ۱۴۰۰ می باشد.

این آیتم شامل تهیه و نصب کاشی سرامیکی می باشد. بنابراین هم باید مصالح مورد نیاز را تهیه کنید و هم اینکه کاشی را نصب نمایید. بخش تهیه شامل تامین کلیه مصالح مورد نیاز از جمله کاشی سرامیکی، سیمان و ماسه برای تهیه ملات، سیمان سفید و پودر سنگ برای بند کشی کاشی و آب برای ساخت ملات و حمل به محل اجرای کار می باشد.

برای نصب کاشی، شما هم به نیروی انسانی و هم به ابزار نیاز دارید. شما برای برش و نصب کاشی به استاد کاشی کار، و برای ساخت و حمل ملات به کارگر ساده نیازمندید. همچنین برای ساخت ملات به بیل، برای حمل ملات تا محل کار به فرغون، برای برش کاشی به فرز سنگبری برقی دستی و صفحه برش الماس  احتیاج دارید.

حال در صورتی که هزینه تمامی عوامل شامل نیروی انسانی، ماشین آلات و ابزار، مصالح و حمل مصالح برای اجرای یک متر مربع کاشی سرامیکی لعاب دار (با حداکثر سطح کاشی ۰.۱۶ متر مربع) را با هم جمع کنید، به بهای مورد نیاز برای تهیه و اجرای یک متر مربع کاشی لعاب دار دست خواهید یافت.

جدول استاندارد تجزیه بها

تصویر زیر نمونه استاندارد جدول تجزیه بها منتشر شده از سوی نظام فنی و اجرایی کشور می باشد. جدول به چهار جدول مجزای نیروی انسانی، ماشین آلات و ابزار، مصالح و حمل مصالح تبدیل شده است. همچنین هر جدول شامل ۸ ستون می باشد.

1. ردیف
2. کد عامل – در تجزیه بهای منتشر شده از سوی نظام فنی و اجرایی کشور، تمامی عوامل موثر بر تجزیه بها دارای کد اختصاصی یکتا می باشند. این کد یکتا به دلیل استفاده از بهای واحد عامل یکسان در ردیف های متفاوت می باشد. به عنوان مثال فرض کنید در آنالیز بهای یک ردیف بهای واحد عامل مربوط به کارگر ساده به ازای هر نفر-ساعت را ۲۰۰,۰۰۰ ریال در نظر میگیرید. قاعدتاً در صورتی که این عامل در سایر آیتم های آنالیز بها یا در فهارس بهای دیگر نیز تکرار شده باشد، باید از بهای واحد یکسانی در تمامی آنالیز های خود استفاده کنید. حال اگر شما یک پایگاه داده (دیتابیس) از کل عوامل مورد استفاده در آنالیز ها داشته باشید، به سادگی می توانید از قیمت های واحد در آنالیز بهای کلیه دفترچه های فهارس بها استفاده کنید.
3. شرح – توصیف عامل موثر در آنالیز بها
4. واحد – واحد اندازه گیری هر عامل شامل “نفر-ساعت” برای عوامل نیروی انسانی، “دستگاه-ساعت” برای ماشین آلات و ابزار، “کیلوگرم”، “متر مربع”، “متر طول”، “متر مکعب”، “قالب”، “عدد” برای مصالح مورد استفاده، “تن”، “متر مکعب”، “قالب” و … برای حمل مصالح مورد استفاده قرار می گیرد.
5. ضریب عامل – این ضریب برای منظور نمودن راندمان در فعالیتهای مشابه در فهارس بها مورد استفاده قرار می گیرد.
6. مقدار – میانگین مقدار رکورد گیری شده از دخالت عامل در انجام کار موضوع آیتم می باشد. به عنوان مثال در آیتم ۱۱۰۷۰۳۰۲ فهرست بهای ابنیه در خصوص تهیه و اجرای میلگرد در دیوارهای بنایی برای مهار دیوار به اجزای سازه ای، یک نفر جوشکار درجه یک به مقدار ۰.۰۳۴ نفر-ساعت در انجام کار موضوع آیتم دخالت دارد. ۰.۰۳۴ ساعت برابر است با ۲.۰۴ = 0.۰۳۴ × ۶۰ دقیقه، یعنی برای اجرای یک کیلوگرم میلگرد در دیوارهای بنایی، یک جوشکار درجه یک باید به مقدار ۲.۰۴ دقیقه یا ۱۲۲ ثانیه کار انجام دهد.
7. بهای واحد عامل – بهایی که برای انجام یک واحد از آیتم در نظر گرفته می شود. این بها می تواند بر اساس بهای واحد روز، نرخ عوامل موثر در فهرست‌بهای واحد پایه منتشر شده از سوی نظام فنی و اجرایی کشور یا بهای واحد حاصل از آمارگیری از قیمت مصالح، نیروی انسانی و اجاره ماشین آلات منتشر شده از طرف مرکز آمار ایران انتخاب گردد.
8. بهای کل – از ضرب ضریب عامل × مقدار × بهای واحد عامل، بهای هر ردیف به دست می آید. از جمع بهای تمامی ردیف ها بهای کل به دست می آید.

چرا آنالیز بها انجام می دهیم؟

آنالیز بها برای برآورد تقریبی هزینه اجرای کار مورد استفاده قرار می گیرد.

۱ – برای شرکت در مناقصه

از آنجا که پیمانکاران باید قیمت پیشنهادی خود را برای انجام موضوع پیمان، با توجه به نوع کار، محل اجرا، نرخ های متعارف روز و سایر شرایط موثر در قیمت، تهیه و تحویل نمایند و از طرفی یکی از ملاک های انتخاب پیمانکار از طرف کارفرما، در نظر گرفتن قیمت های منطقی و توجیه پذیری آن ها می باشد، نظام فنی و اجرایی کشور دستورالعمل نحوه ارائه تجزیه بها همراه با پیشنهاد قیمت توسط پیمانکاران بخشنامه شماره ۹۶/۱۲۳۲۵۷۹ مورخ ۱۳۹۶/۰۳/۳۱ را ابلاغ نموده است.

بر همین اساس و در راستای نظام فنی و اجرایی کشور، برای شرکت در مناقصات مربوط به طرح های عمرانی، پیمانکاران موظف به ارائه تجزیه بها برای آیتم هایی هستند که در مجموع، حداقل ۸۰ درصد مبلغ برآورد هزینه اجرای مورد نظر را شامل شوند.

۲ – برای قیمت جدید

اگر در چارچوب موضوع پیمان و در حین کار، کار جدیدی به پیمانکار ابلاغ شود، چنانچه در فهرست بها و مقادیر منظم به پیمان (برآورد هزینه اجرای کار) برای کار جدید ابلاغی، قیمت واحد یا مقدار پیش بینی نشده باشد، برای تعیین قیمت جدید مطابق بند ج ماده ۲۹ شرایط عمومی پیمان عمل می شود.

ج) اگر در چارچوب موضوع پیمان، کارهایی به پیمانکار ابلاغ کارهایی به پیمانکار ابلاغ شود؛ که برای آنها قیمت و مقدار در فهرست بها و مقادیر منضم به پیمان پیش بینی نشده است، پیمانکار باید بی درنگ پس از دریافت ابلاغ مهندس مشاور، قیمت پیشنهادی خود را برای اجرای کار های یاد شده، همراه با تجزیه قیمت، به مهندس مشاور تسلیم نماید. قیمتی که با توافق پیمانکار و مهندس مشاور تعیین می شود و به تصویب کارفرما برسد، ملاک پرداخت است. قیمت های جدیدی که به این صورت تعیین می شود باید بر حسب هزینه اجرای کار در محل اجرا محاسبه گردد. از این رو، تنها ضریب هزینه بالاسری پیمان به قیمتهای جدید اعمال می شود.

۳ – برای آیتم ستاره دار

شرح ردیف های فهارس بهای منتشر شده از طرف نظام فنی و اجرایی کشور به نحوی تهیه شده که اقلام عمومی کارهای رشته مربوطه را پوشش دهد. در مواردی که مشخصات فنی و اجرایی ویژه ای مورد نیاز کار باشد، که اقلام آن با شرح ردیف های فهرست بها تطبین نکند، از سوی مهندس مشاوری که مسئول تهیه اسناد مناقصه می باشد، شرح ردیف مناسب برای آن اقلام، تهیه و در انتهای گروه مربوط، با شماره ردیف جدید درج می شود. این ردیف ها، با علامت ستاره مشخص و به عنوان ردیف های ستاره دار نامیده می شوند. لازم است مشخصات فنی اقلام ستاره دار در مشخصات فنی خصوص درج شود. بهای واحد ردیف های ستاره دار، با روش تجزیه قیمت و بر اساس قیمت های دوره مبنای فهرست، محاسبه و در برابر ردیف مورد نظر درج می شود. هرگاه دستورالعملی برای پرداخت ردیف های ستاره دار مورد نیاز باشد، متن لازم تهیه و به انتهای الزامات فصل مربوط با شماره جدید اضافه می شود.

نکته: در صورتی که در زمان مناقصه نیاز به درج آیتم هایی در فهرست مقادیر باشد، که این آیتم ها در فهارس بها موجود نباشند، مسئول تهیه اسناد مناقصه آیتم های جدید را به عنوان آیتم ستاره دار به فهرست مقادیر اضافه می نماید. اما در صورتی که پس از ابلاغ قرارداد و در حین کار، درج آیتم جدید در فهرست مقادیر مورد نیاز باشد، این آیتم ها به عنوان کار جدید به مشاور و کارفرما پیشنهاد می شود. در نتیجه آیتم های ستاره دار در زمان تهیه اسناد مناقصه تهیه می شوند اما کار جدید پس از ابلاغ قرارداد، از طرف پیمانکار برای پیشنهاد برآورد اجرای کار پیشنهاد می شود.

چگونه آنالیز بها انجام دهیم؟

چگونه بهای کار جدید (آیتم ستاره دار) را محاسبه و پیشنهاد دهیم؟ (روش آنالیز شامل نوشتن مراحل و روش اجرا، نوشتن منابع مورد نیاز، برآورد مقادیر مورد نیاز عوامل برای اجرای مقدار واحد، رکوردگیری، چگونگی تهیه قیمت واحد، محاسبه قیمت واحد برای اجرای کار)

چگونه بهای عوامل را به دست آوریم؟

یکی از مهمترین پارامترهای تجزیه بها، بهای واحد عامل می باشد. بهای واحد عامل یعنی بهای پرداختی شما جهت انجام کار یا تهیه ابزار، ماشین آلات یا مصالح برای مقدار واحد از آیتم. به عنوان مثال فرض کنید برای اجرای کار نیاز به یک کارگر ساده دارید. شما یک کارگر روزمزد را برای یک روز کاری به کار می گیرید. این کارگر به ازای یک روز کاری ۸ ساعته از شما مبلغ ۲,۰۰۰,۰۰۰ ریال طلب می کند. بنابراین شما به ازای هر ساعت به این کارگر مبلغ ۲۵۰,۰۰۰ ریال پرداخت می کنید. بنابراین در تجزیه بها شما باید بهای واحد کارگر ساده را به ازای هر نفر-ساعت مبلغ ۲۵۰,۰۰۰ ریال در نظر بگیرید. در تجزیه بها شما می توانید به ۳ روش عمل کنید

۱ – نرخ عوامل موثر در فهرست بهای واحد پایه منتشر شده از طرف نظام فنی و اجرایی کشور

از سال ۱۳۹۶ به بعد، نظام فنی و اجرایی کشور، هر سال اطلاعات و فایل اکسل کلیه عوامل موثر در فهرست‌بهای واحد پایه شامل نرخ دستمزد نیروی انسانی، کرایه ماشین آلات و مصالح که در تهیه فهرست بهای واحد پایه سال مورد استفاده قرار گرفته اند را منتشر می کند. برای تهیه آنالیز بها می توان از این نرخ ها استفاده نمود.

نکته: در صورتی که در جداول تجزیه بهای منتشر شده از سوی نظام فنی و اجرایی کشور، از نرخ عوامل موثر در فهرست بها استفاده کنید، به بهای واحد پایه فهرست بها خواهید رسید. به عنوان مثال 

۲ – نتایج آمارگیری از قیمت و اجاره ماشین آلات و دستمزد نیروی انسانی

مرکز آمار ایران هر ۶ ماه نتایج آمارگیری از نرخ کرایه ماشین آلات، دستمزد نیروی انسانی شاغل در طرح‌های عمرانی و قیمت مصالح ساختمانی را منتشر می کند. اگر چه اغلب بین آمارگیری و انتشار نتایج حدود ۶ ماه فاصله می باشد، اما با تقریب می توان از نتایج این آمارگیری در آنالیز بها استفاده نمود.

۳ – نرخ روز نیروی انسانی، ابزار و ماشین آلات و تهیه مصالح

مهمترین و دقیق ترین روش برای آنالیز بها، استعلام قیمت روز مصالح، ابزار و ماشین آلات و نیروی انسانی می باشد. این قیمت ها از طریق استعلام از شرکت ها و فروشندگان مصالح، اجاره دهندگان ماشین آلات و دستمزد اجرای کارهای مختلف به دست می آیند.

چگونه مقدار عوامل را اندازه گیری کنیم؟

مهمترین پارامتر در آنالیز بها مقدار عوامل دخیل در اجرای یک واحد از کار می باشد. مقدار عامل یعنی انجام مقدار کار در واحد کار (مصالح، ماشین آلات و نیروی انسانی). به عنوان مثال فرض ک